اهل بیت (علیهم السلام) در نگاه قرآن
تردیدى نیست که مصداق کامل و جامع آیاتى که در قرآن مجید ایمان و جهاد و هجرت و اخلاص و یقین و اخلاق حسنه و عمل صالح و عبادت شبانه و بیدارى سحر و صدق و وفا و کرم و سخا و . . . را مطرح مى کنند ، اهل بیت (علیهم السلام)هستند چنان که در کتاب هاى شیعه و سنى مشاهده مى کنیم .
این مطلب تا جایى مسلم و قطعى است که هم شیعه و هم اهل سنت کتاب هایى تحت عنوان آیات نازل در حق على (علیه السلام) و آیات نازل در حق اهل بیت (علیهم السلام) تألیف کرده اند .
قرآن در مورد پیامبر (صلى الله علیه وآله) که اصل و ریشه و پایه حقیقت وجودى اهل بیت (علیهم السلام)است ، روشن و گویا و به صراحت سخن گفته و در مورد اهل بیت (علیهم السلام) در بسیارى از آیات به کنایه و اشاره واقعیت را بیان نموده است .
چون مخاطبان قرآن ، اهل عقل و خرد و صاحبان اندیشه و فکر و اولو الالباب هستند ، با نور باطن و با پذیرفتن روایات و با تأمل و نظر دقیق درمى یابند که در میان امت اسلام این گونه آیات مصداق اتمّ و اکملى جز اهل بیت (علیهم السلام) ندارند و در برخى از این آیات هیچ راهى جز تأویل به اهل بیت (علیهم السلام) پیش روى صاحب خرد نمى گذارد و اگر آن بزرگواران مصداق اتمّ و اکمل و نقطه تأویل آن آیات نباشند ، باید ملتزم به این مطلب شویم که بسیارى از آیات قرآن بى مصداق و بى تأویل است و نتیجه التزام به این مطلب این است که قرآن کتابى ناقص است و اعتقاد به ناقص بودن قرآن مساوى با کفر و سبب دچار شدن به عذاب روز قیامت است ،
( . . . وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ . . . ) .
. . . و حال آنکه تفسیر واقعى و حقیقى آنها را جز خدا نمى داند . و ثابت قدمان در دانش و چیره دستان در بینش . . .
امام صادق (علیه السلام) فرمود :
نَحنُ الرَّاسِخُونَ فِى العِلمِ ، وَنَحنُ نَعلَمُ تَأوِیلَهُ .
مصداق راسخون در دانش ماییم و تأویل آیات را به آنچه که باید تأویل شود ما مى دانیم .
شخصیت پیامبر (صلى الله علیه وآله) در قرآن
قرآن مجید درباره عظمت و شخصیت پیامبر بزرگوار اسلام (صلى الله علیه وآله) با صراحت مى فرماید :
( إِنَّ اللَّهَ وَمَلاَئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ . . . ).
همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود و رحمت مى فرستند . . .
در روایات آمده که صلوات خدا بر پیامبر (صلى الله علیه وآله) ، رحمت ویژه از جانب او نسبت به پیامبر (صلى الله علیه وآله) و صلوات فرشتگان مدح و ستایش پیامبر (صلى الله علیه وآله) یا طلب رحمت براى او از پیشگاه خداست(178) .
قرآن مجید براى پیامبر (صلى الله علیه وآله) چنان شخصیتى قائل است که بیعت و پیمان با او را به طور کامل بیعت و پیمان با خدا مى داند ، ( إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللَّهَ . . . ). به یقین کسانى که با تو بیعت مى کنند ، جز این نیست که با خدا بیعت مى کنند ; دست تو که به منزله دست خدا ست . . . قرآن درباره اطاعت از خدا و پیامبر (صلى الله علیه وآله) که نتیجه و محصول شیرینش کامیابى و پیروزى بزرگ در دنیا و آخرت است ، مى فرماید : ( . . . وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزاً عَظِیماً ). . . . و هرکس خدا و پیامبرش را اطاعت کند ، بى تردید رستگارى بزرگى یافته است . قرآن مجید نتیجه اطاعت از خدا و پیامبر (صلى الله علیه وآله) را همنشینى با پیامبران و صدیقین و شهیدان و شایستگان در قیامت مى داند : ( وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً ). و کسانى که از خدا و پیامبر اطاعت کنند ، در زمره کسانى از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت ایمان ، اخلاق و عمل صالح داده ; و اینان نیکو رفیقانى هستند . قرآن کریم اطاعت از پیامبر (صلى الله علیه وآله) را اطاعت از خدا مى داند و این آیه برترین دلیل بر برترى پیامبر (صلى الله علیه وآله) بر همه موجودات جهان هستى است . ( مَن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ . . . ). هر که از پیامبر اطاعت کند ، در حقیقت از خدا اطاعت کرده . . . قرآن حکیم اطاعت از خدا و پیامبر (صلى الله علیه وآله) را سبب ورود به بهشت و روى گردانى از خدا و پیامبر (صلى الله علیه وآله) را علت دچار شدن به عذاب دردناک مى داند . ( . . . وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّات تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ وَمَن یَتَوَلَّ یعَذِّبْهُ عَذَاباً أَلِیماً ). . . . و کسى که از خدا و پیامبرش اطاعت کند ، او را در بهشت هایى درآورد که از زیر درختان آن نهرها جارى است ، و هر کس روى بگرداند او را به عذابى دردناک عذاب مى کند . قرآن کریم ، اطاعت از پیامبر (صلى الله علیه وآله) را سبب شمول رحمت حق نسبت به مطیع مى داند ، ( . . . وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ). . . . و این پیامبر را اطاعت کنید تا مورد رحمت قرار گیرید . بُشر بن شریح بصرى مى گوید به حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) گفتم : کدام آیه در کتاب خدا امید بخش تر است ؟ حضرت فرمود : قوم تو چه مى گویند ؟ گفتم ، مى گویند : ( . . . یَا عِبَادِىَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَحْمَةِ اللَّهِ . . . ). . . . اى بندگان من که با ارتکاب گناه بر خود تجاوز کار بوده اید ! از رحمت خدا نومید نشوید . . . . فرمود : ما اهل بیت (علیهم السلام) این را نمى گوییم ; گفتم : پس شما اهل بیت (علیهم السلام) چه مى گویید ؟ فرمود : مى گوییم : ( وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى ). و به زودى پروردگارت بخششى به تو خواهد کرد تا خشنود شوى . و منظور از عطا ، شفاعت است ، و اللّه شفاعت است ، و اللّه شفاعت است. و در روایتى آمده : خشنودى پیامبر به این است که اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیانشان را به بهشت درآورد(188) .
قرآن مجید درباره اهل بیت (علیهم السلام) در آیه شریفه تطهیر به صراحت سخن رانده و در آیات دیگر علائم و نشانه هایى را ذکر مى کند که جز بر اهل بیت (علیهم السلام) به نحو اکمل و اتمّ منطبق نیست . عبداللّه بن جعفر مى گوید من همراه حسن و حسین نزد معاویه بودیم ، معاویه گفت : اى عبداللّه بن جعفر ! چه اندازه احترام و تعظیمت نسبت به حسن شدید و فوق العاده است ؟ گفتم : معاویه ! عمر بن خطاب در زمان حکومتش مرا به سوى على بن ابى طالب فرستاد و پیام داد که من مى خواهم قرآن را به صورت مصحف بنویسم آنچه را تو از قرآن نوشته اى به سوى من بفرست . على به من گفت : به خدا سوگند پیش از آنکه با قرآن من که در کنار آیات قابل تأویل تأویلش را نوشته ام به او برسى مرا خواهد کشت . گفتم : براى چه ؟ فرمود : خدا مى فرماید : ( لاَ یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ ). جز پاک شدگان از هر نوع آلودگى به حقایق و اسرار و لطایف آن دسترسى ندارند . یعنى به همه قرآن جز پاکان نمى رسند و منظور خدا از پاکان ما هستیم . ماییم که خدا همه آلودگى ها را از ما زدوده و ما مصداق این آیه هستیم ( . . . أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا . . . ). . . . این کتاب را به کسانى از بندگانمان که برگزیدیم به میراث دادیم . . . ما صفوة اللّه هستیم و ضرب المثلهاى قرآن ( مانند کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَة طَیِّبَة ) درباره ما آمده و وحى بر ما نازل شده است. تأویل آیه شریفه : ( مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ * بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لاَ یَبْغِیَانِ . . . یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ ) دو دریاى شیرین و شور را روان ساخت در حالى که همواره باهم تلاقى و برخورد دارند ; * ولى میان آن دو حایلى است که به هم تجاوز نمى کنند درنتیجه باهم مخلوط نمى شوند ! . . . از آن دو دریا لؤلؤ و مرجان بیرون مى آید . بدون تردید اهل بیت مکرم پیامبرند . امام صادق (علیه السلام) مى فرماید : على و فاطمه دو دریاى عمیق و ژرف هستند که هرگز به حقوق یکدیگر تجاوز ندارند و لؤلؤ و مرجان حسن و حسین اند. و در تفسیر مجمع البیان از سلمان فارسى و سعید بن جبیر و سفیان ثورى نقل شده : دو دریا على و فاطمه و برزخ محمّد و لؤلؤ و مرجان حسن و حسین هستند. در روایتى آمده منظور از شفع در سوره مبارکه فجر ، حسن و حسین و مقصود از وتر امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. کلینى در کتاب شریف الکافى که از معتبرترین کتاب هاى شیعه است در بخش کتاب حجّت ، اهل بیت (علیهم السلام) را مصداق آیات حاوى حقایقى چون والیان امر ، علامات راه هدایت ، اهل ذکر و راسخین در علم و عهد معرفى مى کند . در منابع حدیث شیعه بیش از سیصد و چهار مورد روایت آمده که مى گوید منظور از « قربى » در آیات قرآن ، اهل بیت (علیهم السلام) هستند و در منابع اهل سنت نیز در کتب متعدد« قربى » به معناى اهل بیت (علیهم السلام) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) ذکر شده است . در سوره مبارکه نور آمده است : ( فِى بُیُوت أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ ). این نور در خانه هایى است که خدا اذن داده شأن و منزلت و قدر و عظمت آنها رفعت یابند و نامش در آنها ذکر شود ، همواره در آن خانه ها صبح و شام او را تسبیح مى گویند . در صفحات گذشته اگر از خود اهل بیت (علیهم السلام) و شخصیت با ارزششان سخن به میان آمد ، در این آیه سخن از خانه هاى ایشان است که مى فرماید : نور خدا در خانه هایى است که خدا توفیق داده رفعت و بلندى یابند و در آن خانه ها نام خدا برده مى شود و صبح و شام براى او تسبیح مى گویند . خانه هایى که پیوسته آکنده از یاد خدا بود و بامداد به شامگاه نمى رسید مگر آنکه در پرتو ذکر و یاد خدا و مناجات با محبوبشان نامه اعمال روزانه را گشوده و به همان منوال به پایان مى بردند و همواره اهل آن خانه ها به عشق دوست مى زیستند و به بندگى و عبادت او مى کوشیدند و با این حال لحظه اى از خدمت به بندگان خدا غافل نبودند . انس بن مالک و بُرَیْدَه مى گویند : رسول خدا (صلى الله علیه وآله) آیه شریفه ( فِى بُیُوت أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ . . . ) را قرائت کرد پس مردى از جاى برخاسته ، پرسید : این بیوت کدام بیوت اند ؟ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود : بیوت پیامبران است ، پس ابوبکر برخاست و گفت : یا رسول اللّه ! این بیت هم از آنهاست ؟ و اشاره به خانه على و فاطمه کرد ، پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرمود : آرى ، از برترین آنهاست. بنابراین اهل بیت (علیهم السلام) ، اهل ذکر و اهل تسبیح و اهل عبادت کامل و اهل خدمت خالصانه به بندگان خدا بودند و پیوسته زبان قال و حالشان مترنم به مناجات و راز و نیاز با محبوب بود و با بیان ویژه خود به پیشگاه حق عرضه مى داشتند : اى دلم مست از مى و از جام تو *** شد شروع هستى ام با نام تو یاد تو باشد شفاى درد من *** شعله سوزان به قلب سرد من یاد تو نور دل و جان من است *** مایه روح است و ایمان من است قلب من با ذکر نامت روشن است *** خاکم از یاد مدامت گلشن است اى تو آغاز و تو انجام جهان *** اى تو پیدا اى تو ظاهر اى نهان اى کریم و اى غفور و اى ودود *** مالک الملک همه غیب و شهود اى به رحمت این جهان را تکیه گاه *** یا رحیم و یا حکیم و یا اله سوى تو اى مهربان پر مى زنم *** تا مرا لطفى کنى در مى زنم حلقه بر در از گدایى مى زنم *** کوس فقر و بى نوایى مى زنم دارم امید کرم از کوى تو *** سرخوش و مستم به یاد روى تو افتخارم در دو عالم بندگى است *** آرى ، آرى ، بندگى پایندگى است اهل بیت (علیهم السلام) از مصادیق اتمّ و اکمل حقایق عالى معنوى هستند که در آیه شریفه سوره نور مطرح است : ( رِجَالٌ لاَّ تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلاَ بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالاَْبْصَارُ ) . مردانى که تجارت و داد و ستد آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و پرداخت زکات باز نمى دارد ، و پیوسته از روزى که دل ها و دیده ها در آن زیر و رو مى شود ، مى ترسند . آرى ، در حالى از قیامت هراس داشتند که ایمان و اعمال و اخلاق و رفتار و کردار و نیت و اخلاصشان از همهاطاعت از خدا و پیامبر (صلى الله علیه وآله)
اهل بیت (علیهم السلام) در قرآن کریم
